contoh makalah sisindiran
Sisindiran berasal dari kata sindir, artinya berkata secara tidak langsung atau tidak terus terang. Sisindiran adalah bentuk puisi semacam pantun di dalam sastra Melayu. Sisindiran tumbuh dan berkembang pada masyarakat bahasa Sunda umumnya. Sisindiran berasal dari kata sindir ‘sindir, menyindir’, artinya berkata secara tidak langsung atau tidak terus-terang. Sisindiran ialah suatu bentuk puisi sastra tradisional Sunda yang mempunyai sampiran dan isi. Sisindiran ini merupakan karya sastra Sunda asli yang sudah ada sejak dulu, jauh sebelum islam dating (Haji Hasan Mustapa, 1913).
Sisindiran ini lahir sebelum tahun 1600 M. bersama cerita pantun, dongeng, jangjawokan ‘mantra’. (Yus Rusyana, 1969: 11). Sisindiran adalah bentuk puisi tradisional Sunda yang sebentuk dengan pantun dalam sastra Melayu; umumnya terdiri atas empat larik, tapi bisa kurang atau lebih, hanya selalu berlarik genap, karena terbagi menjadi dua bagian yang sama jumlah lariknya. Bagian pertama disebut cangkang (kulit=sampiran) dan bagian kedua disebut eusi (isi).
Sisindiran dibagi atas tiga jenis, yaitu wawangsalan,rarakitan,paparikan.Di dalam tiga jenis tersebut jika dilihat dari sifatna ‘keperluannya/tujuan’, memiliki pula tiga keperluan/tujuan pula yakni: silih asih ‘kasih sayang’, piwuruk ‘pepatah’, sésébréd ‘humor’.
Menurut Salmun dalam Kandaga Kesusastraan Sunda (1963: 55)
Kecap sisindiran ari asalna mah tina kecap sindir, anu maksudna sisi.
Ngomong ku sindir maksudna ngomong anu nyisi, henteu poksang ceplak Pahang,
pikeun ngaragangan anu dibawa nyarita, supaya omongan urang karasana henteu
nyentug atawa ngagasruk kana haténa.Sanajan sindir jeung sisindiran téa ceuk hartining kecap
mah béda-béda hartina jeung larapna, tapi ari pokona mah tetep
sarua, nya éta ngedalkeun maksud
henteu saceplakna, tapi dibulen ku kecap-kecap séjén anu ngandung karasmén, dipalar
pikaresepeun. Lamun diibaratkeun kana bubuahan téa mah, aya cangkang
jeung eusina. Bisana kaarah eusina teh kudu bisa mesék cangkangna.
‘Kata sisindiran
berasal dari kata sindir, yang artinya sisi. Berbicara dengan menggunakan
sindir artinya berbicara tidak langsung apa adanya, hal ini dimaksudkan untuk
menghormati yang diajak berbicara, agar ucapan kita tidak menyinggung perasaan
pendengar.Meskipun sindir dan sisindiran berbeda arti dan penggunaannya, tetapi pada dasarnya
tetap sama, yaitu menyampaikan maksud atau tuturan secara tidak langsung apa
adanya, tetapi disampaikan dengan ungkapan yang lebih baik, agar enak didengar.
Jika diibaratkan dengan buah, ada cangkang dan isi. Untuk mendapatkan isinya,
harus dapat mengupas cangkangnya.
Lebih lanjut Salmun (1963: 57)
menjelaskan:
Tegesna: sisindiran téh diréka atawa dianggitna mah bisa jadi mangrupa wawangsalan, bisa jadi mangrupa rarakitan, bisa jadi mangrupa paparikan. Ari sifatna, anu mana-mana ogé bisa jadi silih asih, bisa jadi piwuruk, bisa jadi sésébréd.‘Lebih jelas: sisindiran dapat dibentuk berupa wawangsalan, berupa rarakitan, dan berupa paparikan. Keperluannya/ tujuannya, masing-masing dapat digunakan untuk silih asih berkasih sayang, piwuruk pepatah, dan sésébréd humor.
Menurut Wibisana (2000:
431), istilah sisindiran sudah ada sejak abad ke-16. Naskah kuno Sanghyang Siksa Kandang Karesian memberi
informasi tentang hal itu, akan tetapi diawali dengan kata kawih, jadi kawih sisindiran.
Ini mungkin nama lagu, bukan nama bentuk sastra.
Lebih lanjut Wibisana (2000: 431) menjelaskan, sisindiran dalam sastra Sunda sama dengan pantun dalam sastra Melayu atau Indonesia. Seperti halnya pantun, sisindiran pun terdiri atas dua bagian, yakni cangkang ‘sampiran’ dan eusi ‘isi’. Juga mengenai jumlah lariknya, walau umumnya empat larik, tak sedikit pula yang lebih dari itu dalam jumlah yang genap.
Menurut Ekadjati (2000: 598), sisindiran adalah bentuk puisi tradisionil Sunda yang sebentuk dengan pantun dalam sastra Melayu; umumnya terdiri atas empat larik, tapi bisa kurang atau lebih, hanya selalu berlarik genap, karena terbagi menjadi dua bagian yang sama jumlah lariknya. Bagian pertama disebut cangkang (kulit=sampiran) dan bagian kedua disebut eusi (isi).
Lebih lanjut Ekadjati (2000: 598) menjelaskan: Karena sisindiran itu seperti juga bentuk sastra yang lain menjadi milik bersama, maka tak perlu mengucapkan cangkang dan eusi sebuah sisindiran, karena yang diajak bicara akan mafhum.
Dan menurut Gunardi dalam Inferensi Dan Referensi Wawangsalan Bahasa Sunda (2011: 19)
“Sisindiran adalah
salah satu hasil rekayasa bahasa Sunda di dalam karya sastra Sunda, yang di
dalam bentuknya terdapat cangkang (sampiran) dan eusi (isi), untuk menyampaikan
maksud secara tidak langsung, agar tidak menyinggung perasaan pendengar (yang
diajak bicara). Sisindiran dibagi atas,
paparikan, rarakitan, dan wawangsalan.”
II.
MACAM-MACAM SISINDIRAN
1. Rarakitan
Rarakitan adalah salah satu bentuk sisindiran yang dibentuk oleh cangkang (sampiran) dan eusi (isi). Hubungan antara cangkang dan isi harus satu suara serta sama purwakanti dalam setiap akhirannya.
Rarakitan merupakan sisindiran yang terdiri dari sampiran dan isi dengan jumlah yang sama banyak dalam sebaitnya. Kata rarakitan sendiri mengandung arti seperti rakit atau berpasangan (sarakit = sepasang). Disebut rarakitan karena kata pada awal baris bagian sampiran diulangi atau dipergunakan lagi pada awal baris bagian isi
Rarakitan di dalam sisindiran adalah kawih ‘lagu’ yang sampiran dan isinya
memiliki kesamaan pada awal lariknya.
Contoh Rarakitan:
·
Silih asih
Mihapé sisir jeung minyak,
Kadé kaanloman leungeun,
Mihapé pikir jeung niat,
Kadé kaangsonan dengeun.
Daék
sotéh ka Cikonéng,
Ka
Cisitu mah teu purun.
Daék
sotéh ka Nyi Onéng,
Ka
nu itu mah teu purun.
Sapanjang
jalan Soréang,
Moal
weléh diaspalan.
Sapanjang
tacan kasorang,
Moal
weléh diakalan.
Hayang
teuing buah hiris,
Teu
bisa ngasakanana.
Hayang
teuing ka nu geulis,
Teu
bisa ngakalanana.
·
Piwuruk
Lamun dayang
dahar noga,
Kudu daék nya meulina.
Lamun
haying asup sorga,
Kudu
getol nya sholatna.
Lamun urang ka
Cikolé,
Moal
hésé tumpak kahar.
Lamun
urang boga gawé,
Moal
hésé barang dahar.
Sing
getol nginum jajamu,
Nu
guna nguatkeun urat,
Sing
getol néangan élmu,
Nu
guna dunya ahérat.
Ti
batan mawa pedang,
Mending
gé mawa ragaji.
Ti batan
ulin bagadang,
Mending
gé diajar ngaji.
·
Sésébréd
Aya budak mawa
casan,
Ngan hanjakal
teu dibeli.
Aya budak gelis
pisan,
Ngan hanjakal
tara mandi.
Majar manéh cengkéh konéng,
Kulit peuteuy
dina nyiru.
Majar manéh lengkéh konéng,
Kulit
beuteung mani nambru.
Rarasaan
ngala mayang,
Teu
nyaho cangkeuteuk leuweung.
Rarasaan
konéng umyang,
Teu
nyaho cakeutreuk hideung.
Aya
listrik di masigit,
Hanjakal
moncor ka kolong.
Aya
istri jangkung alit,
Hanjakal
tonggongna bolong.
Paparikan adalah salah satu jenis dari puisi Sunda yang disebut sisindiran yaitu suatu puisi yang dibangun oleh cangkang yang tidak mengandung arti, yang diikuti oleh isi yaitu arti sesungguhnya. Hubungan antara "cangkang" dan arti sesungguhnya ditunjukkan dengan hubungan struktural suara dan pola. Jika pola suara dari cangkang dan isi sejajar maka sisindiran ini disebut paparikan.
Paparikan, berasal dari kata parik yang bentuk dasarnya adalah parék ‘dekat’. Jadi, paparikan atau paparékan ‘dekat-dekat’, yaitu suara atau vokalisasi dari sampiran dan isinya mirip. Paparikan disini adalah sisindiran yang hanya berdekatan bunyinya antara sampiran dengan isinya, jadi tidak harus sama kata awal barisnya seperti pada rarakitan.
Contoh Paparikan:
·
Silih asih
Leuleupeutan leuleumeungan,
ngarah kékéjoanana.
Deudeukeutan reureujeungan,
ngarah téténjoanana.
Meuncit meri dina rakit,
Boboko wadah bakatul.
Lain nyeri ku panyakit,
Kabogoh direbut batur.
Cau ambon dikorangan,
Kanyéré
ka pipir-pipir.
Lalaki
ambon sorangan,
Awéwé
teu mikir-mikir.
Samping
hideung dina bilik,
Kumaha
nuhurkeunana.
Abdi
mineung ka nu balik,
Kumaha
nuturkeunana.
·
Piwuruk
Hayang pisan
geura dahar,
Ngan taya réncang sanguna.
Hayang pisan
jadi beunghar,
Ngan kudu getol
usahana.
Ka kulah nyiar kapiting,
Ngocok-ngocok bobodasna.
Ulah sok liar ti peuting,
Osok loba gogodana.
Aya manuk dina pager,
Na sukuna aya bola.
Lamun urang hayang pinter,
Kudu getol ka sakola.
Baju kutud heureut pola,
Dikelin teu dijalujur.
Lamun téh
cucud sakola,
Arisin balik ka lembur.
·
Sésébréd
Cau naon cau
naon,
Cau kulutuk di
juru.
Bau naon bau
naon,
Bau hitut nu di
juru.
Itu gunung ieu
gunung,
Diadukeun
pakbeledug.
Itu pundung ieu
pundung,
Marebutkeun
mojang budug.
Poé Saptu poé Kemis,
Poé Kemis jeung Jumaah.
Itu
saha muril kumis,
Kumisna
panjang sabeulah.
Daun hiris
dibeungkeutan,
Dibawa ka juru
leuit.
Anu geulis
ngadeukeutan,
Hayangen dibéré duit.
Salah satu aspek bahasa dan sastra Sunda yang juga melibatkan bahasa Sunda sebagai media adalah wawangsalan. Wawangsalan dalam bahasa Sunda merupakan susunan kata dalam bentuk teka-teki yang sama dengan wangsalan di dalam Kesusastraan Cirebon. Wawangsalan di dalam khasanah sastra Sunda termasuk di dalam salah satu dari bentuk sisindiran.
Wawangsalan berbeda dari bentuk rarakitan dan paparikan. Wawangsalan (yang berbentuk teka-teki) pada umumnya terdiri dari dua larik. Larik pertama sebagai sampiran (teka-teki), dan larik kedua merupakan rujukan terhadap teka-teki larik pertama. Pada sebagian wawangsalan yang sudah sering digunakan oleh masyarakat penutur bahasa Sunda, larik kedua sekaligus juga merupakan arti dari larik pertama. Hanya dengan mengucapkan wawangsalan larik pertama saja, penutur bahasa Sunda dapat memahami isinya (membentuk idiom).
Di dalam wawangsalan, selain menebak teka-teki yang disampaikan di larik pertama. Jawaban larik pertama tersebut akan memunculkan bermacam-macam jenis kata. Dapat berupa jenis nomina, verba, adjektiva, adverbial dsb. Rujukan jawaban teka-teki pertama tersebut, dapat mengungkapkan makna referensial wawangsalan larik pertama. Melalui kajian larik pertama wawangsalan dapat dianalisis kandungan makna idiomatik yang ada di dalam wawangsalan.
-méga beureum surupna geus burit, ngalanglayung panas pipikiran. (layung)
-cikur jangkung jahé konéng, naha teu palay tepung. (panglay)
-sim abdi mah ngabeunying leutik, ari ras cimataan. (amis mata)
-gedong tengah laut, ulah kapalang nyabéla. (kapal)
-paripaos gunting pameulahan gambir, kacipta salamina. (kacip)
DAFTAR
PUSTAKA
Gunardi, Gugun. 2011. Inferensi Dan Referensi Wawangsalan Bahasa
Sunda. Jatinangor: Sastra Unpad Press.
Paparikan.
Melalui http://id.wikipedia.org/wiki/Paparikan.
diakses Selasa, 19 Februari 2013.
Rahayu,
Budi, dkk. 1994. Pangajaran Sastra Sunda.
Bandung: CV. Pustaka Setia.
Rarakitan.
Melalui http://su.wikipedia.org/wiki/Rarakitan.
diakses Selasa, 19 Februari 2013.
Sisindiran Daerah Sunda.
Melalui http://aliminiaincirebon.blogspot.com/2012/11/sisindiran-daerah-sunda.html.
diakses Selasa, 19 Februari 2013.
http://rizkimasbox.blogspot.com/2013/02/sisindiran-rarakitan-paparikan.html
http://rizkimasbox.blogspot.com/2013/02/sisindiran-rarakitan-paparikan.html
Sunarta, Kartim. Sisindiran Pantung Sunda
Sarat Nasehat. Melalui http://kartimsunarta.wordpress.com/2011/04/14/sisindiran-pantung-sunda-sarat nasehat/.
diakses Selasa, 19 Februari 2013.
Tim Peneliti Fakultas Sastra. 1995. Antologi Puisi Sunda.
Bandung: Universitas Padjadjaran.
Wawangsalan.Melalui http://su.wikipedia.org/wiki/Wawangsalan.
diakses Selasa, 19 Februari 2013.
0 Response to "contoh makalah sisindiran"
Posting Komentar